De afwikkeling van huwelijkse voorwaarden leidt soms tot vervelende verrassingen, in het bijzonder bij niet uitgevoerde periodieke verrekenbedingen. Verrekening vindt alsnog plaats als bijvoorbeeld blijkt dat toch over de waarde van de aandelen in de onderneming dient te worden afgerekend. Dit had de ondernemer niet voor ogen bij het sluiten van de huwelijkse voorwaarden. Kan dan worden afgeweken van de huwelijkse voorwaarden, op grond van de redelijkheid en billijkheid?

Uitleg huwelijkse voorwaarden
Als eerste wordt gekeken naar de tekst van de huwelijkse voorwaarden. Is de tekst onduidelijk of voor meerdere uitleg vatbaar? Dan worden de voorwaarden uitgelegd, aan de hand van alle omstandigheden van het geval (het zogenaamde “Haviltex criterium”). Bij deze uitleg is onder meer de gemeenschappelijke partijbedoeling relevant.

Partijen kunnen iets anders hebben bedoeld dan uit de tekst blijkt. Daarmee kunnen de huwelijkse voorwaarden echter niet opzij worden gezet. Een dergelijke “gemeenschappelijke partijbedoeling” is zelf ook een “huwelijkse voorwaarde”. En huwelijkse voorwaarden kunnen alleen bij notariële akte rechtsgeldig worden gemaakt.

Bijzondere omstandigheden
Slechts in bijzondere omstandigheden kan een afspraak in huwelijkse voorwaarden buiten toepassing blijven. In de gegeven omstandigheden dient toepassing van de afspraak naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar te zijn. Dit geldt alleen voor verbintenisrechtelijke afspraken. Denk daarbij bijvoorbeeld aan een periodiek of finaal verrekenbeding. Van goederenrechtelijke eigendomsverhoudingen kan niet op grond van redelijkheid en billijkheid worden afgeweken, ook in verband met derdenbescherming.

Bij de bovenstaande beoordeling kan belang worden gehecht aan “onderling overeenstemmend gedrag” van partijen. Ook als dat gedrag tijdens huwelijk afweek van de huwelijkse voorwaarden. Dit heeft de Hoge Raad al in 2004 uitgemaakt. Het Hof Den Bosch heeft medio 2013 een uitspraak gedaan, die hierbij lijkt aan te haken. Partijen waren getrouwd onder huwelijkse voorwaarden. Iedere gemeenschap van goederen was uitgesloten. Er was sprake van een periodiek verrekenbeding. Tijdens huwelijk verwierf de man de echtelijke woning op zijn naam. Uit de verklaringen van partijen leidde het Hof af, dat de woning alleen op naam van de man stond om verhaal van schuldeisers te voorkomen. Tevens vond het Hof het van belang dat de lening op beider naam stond. Aan deze lening was een polis gekoppeld, waarop premie was betaald uit overgespaard inkomen. Onder deze omstandigheden had de vrouw volgens het Hof toch recht op de helft van de overwaarde van de woning.

Afwijking blijft uitzondering
Afwijking van huwelijkse voorwaarden op grond van de redelijkheid en billijkheid blijft echter uitzondering. De Hoge Raad heeft op 27 september 2013 benadrukt dat niet snel sprake is van de hiervoor bedoelde bijzondere omstandigheden. In deze kwestie hield de man de aandelen in een transportonderneming. Zijn vrouw had meegewerkt in de onderneming. Zij had een transportvergunning verkregen, die van groot belang was voor het bedrijf. Het bedrijf had tijdens het huwelijk een grote groei doorgemaakt waar de vrouw een wezenlijke bijdrage aan had geleverd. Het Hof oordeelde op grond van uitleg, dat de waarde van de aandelen én de niet uitgekeerde ondernemingswinst niet verrekend hoefde te worden. Het Hof achtte het echter naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar, als deze regels uit de huwelijkse voorwaarden van toepassing zouden blijven en vond dat de niet uitgekeerde ondernemingswinst toch verrekend moest worden. De Hoge Raad was het niet met het Hof eens. Voornoemde omstandigheden waren onvoldoende om een afwijking op grond van de redelijkheid en billijkheid te rechtvaardigen.

Tussentijds wijzigen huwelijkse voorwaarden
De kans is klein dat achteraf van huwelijkse voorwaarden kan worden afgeweken op basis van redelijkheid en billijkheid. Passen de huwelijkse voorwaarden niet meer bij uw situatie? Wijzig de huwelijkse voorwaarden dan tussentijds.