Bij het exporteren van goederen uit Nederland naar landen binnen en buiten de Europese Unie (EU) gelden nationale en internationale regels, wetgeving, exportcontroles en douaneformaliteiten. Hier kun je als ondernemer mee te maken krijgen. Maar wat zijn export restricties precies, voor wie gelden deze restricties en waarom is dit het belangrijk hiervan bewust te zijn en daarnaar te handelen? Dat wordt in deze blogreeks uiteengezet.

De bedoeling is dat wij u als ondernemer informeren over de aanleiding en de noodzaak van bewustwording van mogelijke exportrestricties. Maar ook het voorkomen van problemen in uw onderneming bij het handelen in strijd met deze export restricties. Een goed compliance protocol kan daarbij helpen.

In dit eerste deel van de blogreeks wordt uitgelegd wat export restricties zijn. In het tweede deel staan we stil bij de juridische gevolgen bij overschrijding daarvan. Daarna zal aandacht zijn voor de ondernemingen waarvoor deze restricties gelden. In het vierde deel zal de nut en noodzaak van export compliance worden toegelicht en tot slot staan wij stil bij de concrete inhoud van een goed export compliance protocol.

Export restricties

Ondernemingen die goederen exporteren naar landen buiten de EU krijgen veelvuldig met export restricties te maken. Export restricties zijn alle restricties die op grond van verdragen, internationale afspraken, wetten en richtlijnen van toepassing zijn op de export, import of doorvoer van strategische goederen en diensten. Op grond van de Verordening (EG) nr. 428/2009 bestaat er een vergunningsplicht voor de export vanuit de EU voor strategische goederen of diensten. Deze nationale- en internationale regels en controle op export houden verband met het beperken van de internationale verspreiding van gevoelige goederen. Denk aan dual-use (goederen voor tweeërlei gebruik) of militaire goederen. Het doel van deze regels is het voorkomen dat goederen of diensten in de verkeerde handen vallen.

Sanctiemaatregelen

Daarnaast kunnen er sanctiemaatregelen gelden voor landen of personen. Sanctiemaatregelen zijn politieke instrumenten in het buitenlands- en veiligheidsbeleid van de Verenigde Naties en de Europese Unie. De meest voorkomende sancties zijn wapenembargo’s, handelsrestricties, financiële sancties (bevriezing van tegoeden) en reis- en visumbeperkingen. De beperkingen die in Nederland gelden zijn opgenomen in de Sanctiewet 1977.

Internationale sancties

De Verenigde Naties (VN) en de Europese Unie (EU) leggen internationale sancties op. Dit doen ze tegen landen, organisaties, bedrijven en individuele personen. Bijvoorbeeld bij een dreiging voor de internationale vrede en veiligheid. De EU kan ook sancties opleggen om op te komen voor de vrede, internationale veiligheid, mensenrechten, de naleving van het internationaal recht, de democratie en de rechtsstaat. Het doel van zo’n sanctie is het ongewenste gedrag veranderen, het moeilijker maken om dit ongewenste gedrag te vertonen en om andere partijen af te schrikken om datzelfde ongewenste gedrag te vertonen. De sancties die de VN en de EU kunnen uitdelen zijn:

• financiële sancties, denk aan het bevriezen van bankrekeningen of aan beperkingen op financiële transacties naar het buitenland en op het gebied van investeringen
• handelsbeperkingen, een voorbeeld is een geheel of gedeeltelijk verbod op de handel in speciale producten, of hieraan verbonden technologie.
• wapenembargo’s
• reis- en visumbeperkingen voor bepaalde personen

Strategische goederen en diensten

Een van de hoofddoelen bij het controleren van de uitvoer van strategische goederen is het voorkomen van de proliferatie van massavernietigingswapens, daarbij valt te denken aan nucleaire wapens en de goederen, technologie en diensten die nodig zijn om dit soort wapens te ontwikkelen. De restricties gelden niet alleen voor fysieke goederen, maar kan ook van toepassing zijn op technische data, software en diensten.

De beperkende maatregelen voor deze strategische goederen en diensten vallen grofweg uiteen in vier categorieën goederen: 1) militaire goederen; 2) goederen voor tweeërlei gebruik (‘dual-use’); 3) strategische diensten en 4) foltergoederen en diensten. Deze categorieën worden hieronder toegelicht.

1) Militaire goederen

Bij militaire goederen gaat het om goederen die voor zuiver militaire doeleinden worden gebruikt. Denk aan geweren. De militaire goederen zijn opgenomen en gedefinieerd in de Gemeenschappelijke EU-lijst van militaire goederen. Voor de uitvoer van deze goederen is een vergunning vereist. Of militaire goederen geëxporteerd mogen worden wordt beoordeeld aan de hand van een aantal criteria opgenomen in het Gemeenschappelijk standpunt van de EU over wapenexport. De individuele lidstaten zorgen ervoor dat zij op grond van hun nationale wetgeving de uitvoer van op de gemeenschappelijke EU-lijst van militaire goederen vermelde goederen en technologie kunnen controleren. In Nederland houdt het onderdeel van de Douane, de Centrale Dienst voor In- en Uitvoer (CDIU) daarop toezicht en verleent de vergunningen.

2) Goederen voor tweeërlei gebruik (‘Dual-use’ goederen)

De goederen voor tweeërlei gebruik, ofwel ‘dual-use’ goederen, zijn goederen of diensten die gewoonlijk gebruikt worden voor civiele doeleinden, maar die ook een militaire toepassing kunnen hebben. Door deze regelgeving vallen soms relatief eenvoudige en ‘onschuldige’ goederen toch onder de ‘dual-use’ regels. Een uitvoervergunning is dan vereist. Vooral voor deze categorie goederen en diensten is een goede screening belangrijk.

Bij ‘dual-use’ goederen gaat het zowel om goederen (hardware) maar ook om diensten zoals installeren van technologie, software, financiële diensten etc.

De regelgeving over ‘dual-use’ goederen is opgenomen in de verordening (EG) nr. 428/2009. Deze verordening is recentelijk gewijzigd (Verordening (EU) 2021/821) en zal in september 2021 in werking treden.

In Bijlage I van Verordening (EG) nr. 428/2009 zijn de goederen en diensten voor tweeërlei gebruik genoemd waarvoor een exportvergunning is vereist. De goederen zijn in Bijlage I onderverdeeld in de volgende categorieën: nucleaire goederen, speciale materialen en aanverwante apparatuur, materiaalbewerking, elektronica, computers, telecommunicatie en ‘informatiebeveiliging’, sensoren en lasers, navigatie en vliegtuigelektronica, zeewezen en schepen en ruimtevaart en voorstuwing. De lijst in bijlage I van de verordening wordt regelmatig bijgewerkt. Ook voor het aanvragen van een vergunning voor de uitvoer van deze goederen is de CDIU verantwoordelijk.

3) Strategische diensten

Strategische diensten zijn diensten die verband houden met strategische goederen. Het gaat om: niet fysieke overdracht van programmatuur technologie, bijvoorbeeld via telefoon of per mail; het verlenen van technische bijstand en het verrichten van tussenhandeldiensten. Deze diensten zijn opgenomen in de Wet strategische diensten. Ook hiervoor is een vergunning vereist. Deze kan worden aangevraagd bij de CDIU.

4) Foltergoederen en diensten

De goederen die kwalificeren als foltergoederen en diensten zijn opgenomen in de Verordening EU 2019/125, ook wel de EU-anti-folterverordening genoemd. Er geldt een algeheel verbod voor de uitvoer en handel van foltergoederen zoals opgenomen in Bijlage II van de verordening. Het is dus niet toegestaan te handelen in deze goederen of diensten te verlenen in relatie tot deze goederen. Er bestaat slechts één uitzondering op deze regel, namelijk voor het tentoonstellen van deze goederen in musea. Daarnaast zijn er goederen die zowel voor folterdoeleinden als voor normale (bijvoorbeeld medische) doeleinden gebruikt kan worden. Voor deze goederen is een vergunning nodig. In Bijlage III en IV staan de goederen vermeld waar een vergunningplicht voor nodig is. Het verlenen van technische bijstand en tussenhandeldiensten in relatie tot deze goederen is ook vergunning plichtig en daarmee gecontroleerd.

5) Chemische wapens

In het Verdrag chemische wapens zijn bepaalde activiteiten met betrekking tot stoffen die op de lijst militaire goederen en ‘dual-use’ goederen staan aan een strenge controle onderworpen. De in- en uitvoer van stoffen die worden genoemd op de lijsten in het Verdrag zijn aan controle of goedkeuring onderworpen.

Tot slot

Het controleren van exports van strategische goederen heeft internationaal de aandacht. Het verzamelen en combineren ervan kan leiden tot ongewenste effecten, zoals dus het ontwikkelen van massavernietigingswapens of het bijdragen aan daden van terreur. Voor veel van deze type goederen is het evident dat sprake is van strategische goederen of diensten. Dit is niet altijd het geval. Denk bijvoorbeeld aan het leveren van losse onderdelen en materialen die gebruikt kunnen worden in een wapen. Ook technologische apparaten kunnen gebruikt worden met een terroristisch oogpunt. Dit speelt dus met name voor dual-use goederen en diensten. Niet elk bedrijf is niet zich bewust van het risico van het product dat wordt uitgeleverd en de wijze waarop dit kan worden gebruikt en door wie. Daarom is screening en classificeren van producten, het eindgebruik en de afnemer erg belangrijk. Hierover vertellen wij u meer in blog 4 en 5.