Het beroep van leraar is sinds 1 augustus 2017 door de Wet beroep leraar wettelijk beschermd. Deze wet beoogt de positie van de leraar in de school en de kwaliteit van het lerarenberoep te versterken. De wet is van toepassing op het basisonderwijs, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs.

Een belangrijk onderdeel van de wet is het professioneel statuut dat door de leraren en het schoolbestuur samen moet worden opgesteld. In het professioneel statuut worden afspraken gemaakt over het respecteren van de professionele ruimte van de leraar. Vanaf 1 augustus 2018 dienen schoolbesturen aan te tonen dat er een professioneel statuut is opgesteld met afspraken over de vakinhoudelijke, vakdidactische en pedagogische zeggenschap van de leraren. De Inspectie van het onderwijs zal daarop toezien.

Deze professionele ruimte moet passen binnen het onderwijskundig beleid van de school. Hoe daarmee om te gaan? Hoeveel of hoe weinig zeggenschap is er voor de leraar? Wat is de toegevoegde waarde van het professioneel statuut?

Kennissessie Boels Zanders

Op 22 november 2018 organiseerde Boels Zanders te Eindhoven een kennissessie over het professioneel statuut met inleidingen van Dave Ensberg-Kleijkers (bestuurder Stichting Biezonderwijs), Jan Verweij (leraar van het jaar 2012) en Rob van den Nouweland (oud-rector Mgr. Frencken College). Hoogleraar onderwijsrecht Paul Zoontjens (Tilburg University) leidde de discussie.

De ervaringen met het professioneel statuut zijn vooralsnog niet positief. Leraren lopen er niet voor warm en initiatief van onderop blijft uit. Het risico bestaat dat het professioneel statuut weinig meer omvat dan een top-down papieren exercitie, omdat het nu eenmaal verplicht is en de Inspectie van het onderwijs de aanwezigheid ervan toetst. De wetgever heeft echter bedoeld dat het professioneel statuut binnen de scholen daadwerkelijk leeft en bottom-up vorm krijgt. Het schoolbestuur blijft eindverantwoordelijk voor de kwaliteit van het onderwijs, voor het functioneren van de school en voor het personeelsbeleid. Maar het professioneel statuut begrenst de instructiemogelijkheid van de leidinggevende omdat het een waarborg is voor de professionele ruimte van de leraar.

De conclusie van de kennissessie was dan toch vooral dat het van groot belang is voor leraren om met elkaar en met hun leidinggevenden het gesprek te voeren over hun zeggenschap en verdere professionalisering. Het professioneel statuut kan daarbij een hulpmiddel zijn, maar ook zonder professioneel statuut moet het gesprek plaatsvinden.

Praktische aanwijzingen

Voor het opstellen van een professioneel statuut dat aan de wettelijke doelstellingen beantwoordt en een steun in de rug biedt voor de dialoog op school geven wij graag nog enkele praktische aanwijzingen:

• Motiveer leraren om hun professionele ruimte te pakken door de besluitvorming omtrent het professioneel statuut bottom-up vorm te geven;
• Stel een tijdpad vast voor getrapte besluitvorming, organiseer eerst een raadpleging onder leraren, stel een lerarenberaad in als vertegenwoordiging die vervolgens met voorstellen komt voor schooldirectie/bestuur;
• Definieer in het professioneel statuut een eigen professionele minimumstandaard en ambities, bijvoorbeeld met betrekking tot permanente ontwikkeling;
• Maak de vakinhoudelijke, vakdidactische en pedagogische ruimte van de leraar concreet, dus leg niet alleen waarden maar ook normen vast;
• Maak afspraken over periodiek evalueren en aanpassen van het professioneel statuut.

Het professioneel statuut is daarmee ook een belangrijke maatstaf voor de kwaliteit van het onderwijs en het functioneren van de leraar.

Al doende leren

Tijdens onze kennissessie bleek dat het voor veel leraren nog onwennig is om het initiatief te nemen voor het opstellen van een professioneel statuut. Veel schoolbesturen werken daarom met een handreiking die door leraren grotendeels naar eigen inzichten kan worden ingevuld. Deze werkwijze vinden wij praktisch, het wiel hoeft nu eenmaal niet telkens opnieuw te worden uitgevonden. De voorbeelden die wij kennen doen geen afbreuk aan de professionele ruimte van de leraar. Afwijken van de handreiking mag namelijk ook. Als eenmaal aan de professionele ruimte wordt geproefd, smaakt dat mogelijk naar meer en zullen leraren hun rol in dezen ook meer gaan pakken.

Meer weten?

Voor vragen over het opstellen van een professioneel statuut kunt u contact opnemen met ons team Onderwijs.