Na een experimenteerperiode van vijf jaren is in de wet (de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg, Wet BIG) aan physician assistants en verpleegkundig specialisten definitief de bevoegdheid toegekend om zelfstandig bepaalde voorbehouden handelingen te indiceren en te verrichten. Voorbehouden handelingen zijn in de wet (artikel 36 Wet BIG) genoemde handelingen die gezien de daaraan verbonden risico’s alleen zelfstandig mogen worden uitgevoerd door bepaalde, daartoe in de wet bevoegd verklaarde beroepsbeoefenaren. Voorwaarde is wel dat deze beroepsbeoefenaren ook bekwaam zijn, door opleiding en ervaring, om de betreffende handelingen te verrichten. De kwaliteit van de verleende zorg moet immers gewaarborgd zijn.

In opdracht
Anderen (niet-zelfstandig bevoegden) mogen voorbehouden handelingen slechts ‘in opdracht’ verrichten, waarbij ook voor hen de eis van voldoende bekwaamheid geldt. Daarnaast moet de opdrachtgever indien nodig instructies geven, toezicht houden en tussenbeide kunnen komen. De twee laatstgenoemde eisen gelden niet voor ‘functioneel zelfstandigen’. Dit zijn bij algemene maatregel van bestuur (amvb) aangewezen categorieën beroepsbeoefenaren die bepaalde, in die amvb aangewezen, verrichtingen meer zelfstandig mogen uitvoeren (zonder toezicht en tussenkomst door de opdrachtgever). Denk onder meer aan het geven van injecties (subcutaan, intramusculair of intraveneus) en het inbrengen van een maagsonde door verpleegkundigen en het toepassen van defibrillatie door ambulanceverpleegkundigen.

Minder tijdsdruk, meer aandacht
Sinds 1 september 2018 mogen physician assistants en verpleegkundig specialisten onder randvoorwaarden zelfstandig heelkundige handelingen, endoscopieën, catheterisaties, injecties, puncties, electieve cardioversies en defibrillaties uitvoeren. De belangrijkste reden om hen definitief deze bevoegdheden toe te kennen, is om ruimte te bieden voor taakherschikking. Door routinematig te verrichten handelingen over te laten aan speciaal hiervoor opgeleide beroepsbeoefenaren houden artsen meer tijd over voor andere verrichtingen, zoals de meer specialistische. Voor patiënten zal het voordeel kunnen zijn – bij een voldoende verpleegkundige personele bezetting – dat de handelingen minder onder tijdsdruk plaatsvinden en met meer aandacht kunnen worden gedaan.

Voorbehouden handelingen
In een afzonderlijk besluit (Besluit opleidingseisen en deskundigheidsgebied physician assistant, 19 april 2018) worden de competenties van physician assistants beschreven, evenals hun deskundigheidsgebied. Tot het gebied van hun deskundigheid behoren onder meer het stellen van een diagnose en van indicaties, het opstellen en uitvoeren van een behandelplan, het verlenen van spoedeisende hulp, het herkennen van complicaties van medische handelingen en het daarop anticiperen, het samenwerken met artsen en andere zorgverleners, het geven van advies, voorlichting en preventieve zorg én het verrichten van de voorbehouden handelingen waartoe zij volgens de Wet BIG (artikel 36) bevoegd zijn. Deze laatste, voorbehouden handelingen mogen uitsluitend worden verricht voor zover het betreft handelingen met een beperkte complexiteit, routinematige handelingen, handelingen waarvan de risico’s te overzien zijn en handelingen die worden uitgevoerd volgens landelijk geldende richtlijnen, standaarden en daarvan afgeleide protocollen.

Regeling zelfstandige bevoegdheid
Voor verpleegkundig specialisten bepaalt de Regeling zelfstandige bevoegdheid verpleegkundig specialisten (9 juli 2018) welke verpleegkundig specialisten – er zijn vijf specialismen – welke voorbehouden handelingen zelfstandig mogen uitvoeren. Zo mogen verpleegkundig specialisten ‘acute zorg bij somatische aandoeningen’ en ‘intensieve zorg bij somatische aandoeningen’ heelkundige handelingen, endoscopieën, catheterisaties, injecties, punkties, electieve cardioversies en defibrillaties verrichten en verpleegkundig specialisten ‘chronische zorg bij somatische aandoeningen’ heelkundige handelingen, endoscopieën, catheterisaties, injekties en punkties. Beide categorieën mogen ook geneesmiddelen voorschrijven. Er gelden wel bepaalde randvoorwaarden. Deze komen overeen met die welke voor de physician assistants zijn geformuleerd.

Aanpassing artikel voor BIG-register
Verpleegkundigen zijn sinds de totstandkoming van de Wet BIG al ‘artikel 3-beroepsbeoefenaren’, dat wil zeggen: beroepsbeoefenaren die zich kunnen inschrijven in het BIG-register, voor wie titelbescherming geldt én op wie het wettelijke tuchtrecht van toepassing is. Voor verpleegkundig specialisten, als subcategorie van de verpleegkundigen, was daarom geen wetswijziging nodig om het artikel 3-regime ook voor hen te laten gelden. Voor physician assistants lag dit anders. Artikel 3 Wet BIG is daarom aangepast, zodanig dat óók voor hen een BIG-register kon worden ingericht. Dit betekent onder meer dat ook zíj nu onder het wettelijk tuchtrecht vallen.

Van belang: goede verdeling en afbakening taken en verantwoordelijkheden
Taakherschikking en andere ontwikkelingen, zoals werken in deeltijd en een toenemende specialisering en samenwerking van zorgverleners, zorgen voor méér (variëteit aan) handen aan het bed. Een belangrijk aandachtspunt is daarom een goede verdeling en afbakening van taken en verantwoordelijkheden. Richtlijnen die hierbij een handvat kunnen bieden, zijn bijvoorbeeld de ‘Handreiking verantwoordelijkheidsverdeling bij samenwerking in de zorg’ (KNMG, 2010; ook ondertekend door de beroepsvereniging voor verplegenden, verzorgenden en verpleegkundig specialisten (V&VN VS)), de ‘Handreiking implementatie taakherschikking (KNMG, V&VN VS en de beroepsvereniging van physician assistants (NAPA), 2012) en het ‘Beroepskader taakherschikking NVA – V&VN VS’ (Vereniging voor Anesthesiologie (NVA) en V&VN VS, 2018). Een handzaam overzicht met betrekking tot de vraag wie welke voorbehouden handelingen mag verrichten, is te vinden op de website van de Rijksoverheid.

Modernisering verpleegkundig domein
Naast de hiervoor genoemde wijzigingen in het kader van de Wet BIG is er nog een ontwikkeling in de sfeer van de wetgeving die betrekking heeft op de beroepsgroep van de verpleegkundigen. Op 21 december 2017 heeft de minister voor Medische Zorg (Bruno Bruins) een concept-wetsvoorstel gepubliceerd (wetsvoorstel BIG II) dat het ‘verpleegkundig domein’ beoogt te moderniseren. Het wetsvoorstel bevat een actualisering van de omschrijving van het deskundigheidsgebied van de verpleegkundige. Ook wil het wetsvoorstel een duidelijker onderscheid aanbrengen tussen de mbo- en hbo- opgeleide verpleegkundigen. Hiertoe wordt in artikel 3 Wet BIG het beroep van de ‘regieverpleegkundige’ (dit is een hbo-verpleegkundige) opgenomen. De werkzaamheden van deze verpleegkundigen onderscheiden zich volgens het wetsvoorstel van die van de verpleegkundigen (mbo-verpleegkundigen) in het niveau waarop zij worden verricht (zoals: het initiëren en het regisseren van het zorgproces en van activiteiten op het gebied van kwaliteitszorg, zoals het ontwikkelen van standaarden). Daarnaast hebben de regieverpleegkundigen een verdergaande, het niveau van de individuele zorgvrager (patiënt) overstijgende rol in de organisatie van de zorg.

Kritiek
Het voorstel heeft tot veel kritische reacties geleid, reden voor de minister om in juli j.l. een ‘Commissie Beoordeling Verpleegkundige Vervolgopleidingen in het kader van wetsvoorstel BIG II’ in te stellen (Commissie Meurs). De commissie dient de inhoud en het niveau van verschillende verpleegkundige vervolgopleidingen te beoordelen (op gelijkwaardigheid aan het hbo-verpleegkundige opleidingsprofiel). Inmiddels heeft de commissie laten weten dat zij meer tijd nodig heeft voor haar werkzaamheden. Dit betekent dat de totstandkoming van het wetsvoorstel BIG II vertraging oploopt. Voor ziekenhuizen en andere zorginstellingen zal er daardoor langer onduidelijkheid bestaan over de wijze waarop zij gestalte kunnen gaan geven aan functiedifferentiatie binnen de groep van de verpleegkundig medewerkers.

Meer informatie
Heeft u vragen over dit onderwerp? Wilt u meer informatie? Neem dan contact op met Rankie ten Hoopen of een van de advocaten van team Zorg. Zij zijn u graag van dienst.

December 2018