In het geval van een bedrijfseconomisch ontslag mag een werkgever niet naar willekeur werknemers ontslaan. De ontslagvolgorde wordt bepaald aan de hand van het afspiegelingsbeginsel. Onder voorwaarden is het mogelijk om op basis van kwaliteit werknemers voor te dragen. In dit blog zal daar nader op in worden gegaan.

Afspiegelen

Afspiegelen komt er samengevat op neer dat het personeelsbestand zo moet worden ingekrompen dat de leeftijdsopbouw van de werknemers (inclusief payrollwerknemers) binnen de categorie uitwisselbare functies voor en na de reorganisatie verhoudingsgewijs zoveel mogelijk gelijk blijft en dat binnen elke leeftijdsgroep de werknemer met het kortste dienstverband als eerste voor ontslag in aanmerking komt. De leeftijdscategorieën zijn: 15-24 jaar, 25-34 jaar, 35-44 jaar, 45-54 jaar, 55+. Het gaat daarbij om het vervallen van fysieke arbeidsplaatsen ongeacht op welke basis (vast en/of tijdelijk) of met welke urenomvang (voltijd of deeltijd) de werknemers werkzaam zijn.

Selectie op basis van kwaliteit (on)mogelijk?

In principe kan een werkgever dus niet zelf beslissen welke werknemers voor ontslag in aanmerking komen, dat bepaalt het afspiegelingsbeginsel. Onder strikte voorwaarden is er ruimte voor selectie op basis van kwaliteit:

Stoelendans

Een werkgever kan besluiten alle functies in een categorie uitwisselbare functies te laten vervallen. Dat betekent dat alle werknemers boventallig worden verklaard. Tegelijkertijd wordt een nieuwe functie, die niet met de vervallen functie uitwisselbaar is, gecreëerd. De boventallige werknemers kunnen dan in het kader van herplaatsing worden uitgenodigd om op deze nieuwe functie te solliciteren. De werkgever kan dan de werknemer selecteren die het meest geschikt is. De werkgever moet een plaatsingsbeslissing desgevraagd kunnen verantwoorden.

De vrijheid van de werkgever om een functie aan de meest geschikte werknemer aan te bieden, wordt beperkt indien in de nieuwe functie (die niet met de oude functie uitwisselbaar is) een groot deel van de werkzaamheden van de oude functie terugkomen. De werkgever moet dan de nieuwe functie in geval van geschiktheid van de werknemer aanbieden aan de werknemer die op basis van het afspiegelingsbeginsel als laatste voor ontslag in aanmerking komt. Dit wordt ook wel de omgekeerde afspiegeling genoemd.

Nader geconcretiseerd

1. De werknemers die een functie bekleden die komt te vervallen en waarvan de werkzaamheden voor een groot deel in de nieuwe functie worden voortgezet moeten de kans krijgen om te solliciteren. Vervolgens bepaalt de werkgever (objectief) welke werknemers geschikt zijn voor de nieuwe functie (bijvoorbeeld door middel van een assessment). Als vervolgens niet alle werknemers in de nieuwe functie kunnen worden geplaatst (er zijn meer werknemers dan arbeidsplaatsen), dan mag de werkgever niet de meest geschikte kandidaten kiezen. De werkgever moet de functie dan eerst aan de werknemers met de hoogste afspiegelingsrechten aanbieden.
2. Is een werknemer niet als geschikt voor de functie aangemerkt, maar wel (door om- of bijscholing) geschikt te maken, dan geldt de verplichting tot het aanbieden van de functie op basis van de hoogste afspiegelingsrechten niet.

Overigens geldt dat als een werknemer in een passende functie wordt herplaatst, ook de nieuwe arbeidsvoorwaarden die bij die nieuwe functie passen, mogen worden aangeboden. Het is dus bijvoorbeeld niet zo dat een werknemer bij herplaatsing vast kan houden aan het hogere loon uit zijn oude, vervallen functie.

Onmisbare werknemer

Een werkgever kan aan UWV een verzoek doen om een onmisbare werknemer bij de toepassing van het afspiegelingsbeginsel buiten beschouwing te laten. Een onmisbare werknemer moet over kwaliteiten en/of kennis beschikken die niet al voor de functie vereist zijn en die verloren zullen gaan als de werknemer wordt ontslagen. De werkgever zal moeten onderbouwen:

1. Waarom en/of hoe vaak de kennis en kwaliteiten in de voorafgaande zes maanden en de komende zes maanden nodig was of zal zijn;
2. Hoe de werkgever langdurige afwezigheid van deze werknemer oplost;
3. Hoeveel tijd en kosten gemoeid zijn met overdracht van de bijzondere kennis/bekwaamheden aan een andere werknemer.

Afspraken in de cao

Bij cao kan worden afgesproken dat de werkgever ten hoogste 10% van de werknemers die op grond van het afspiegelingsbeginsel voor ontslag moeten worden voorgedragen buiten beschouwing kan laten, indien:

1. De werknemer bovengemiddeld functioneert dan wel naar verwachting in de toekomst bovengemiddeld zal gaan functioneren;
2. Dit ook uit periodieke beoordelingen blijkt;
3. De regeling voor alle werknemers kenbaar is en aan alle werknemers dezelfde mogelijkheden zijn geboden zich te ontwikkelen tot een bovengemiddelde werknemer.

Selectie van werknemers op basis van kwaliteit is dus onder strikte voorwaarden mogelijk. Houd rekening met een zorgvuldige besluitvorming. UWV zal toetsen of de juiste stappen zijn gevolgd.

Wilt u meer informatie?

Heeft u vragen of wilt u meer informatie over reorganiseren en het afspiegelingsbeginsel? Neem dan contact op met een van de advocaten van team Arbeidsrecht. Wij houden u op de hoogte van alle ontwikkelingen in het Arbeidsrecht via onze website en Arbeidsrecht LinkedIn pagina.

 

Mei 2021