In de Kamerbrief van 17 oktober 2016 zetten de minister en staatssecretaris van OCW hun nieuwe beleid omtrent de fusietoets uiteen. Het behelst een aanmerkelijke versoepeling van de huidige wet- en regelgeving, met name voor scholen- en besturenfusies in gebieden met leerlingendaling. Zo wordt gefaciliteerd dat binnen een breder bestuurlijk verband kleine scholen onder de opheffingsnorm open kunnen blijven door gebruik te maken van de gemiddelde schoolgrootte.

Achtergrond
Er is al lange tijd veel kritiek op de huidige fusietoets. Deze draagt niet altijd bij aan het behoud van (kleinschalig) onderwijs en vormt een belangrijk obstakel voor het aangaan van (noodzakelijke) fusies in gebieden met leerlingendaling.

Om de fusietoets te ontwijken zijn alternatieve samenwerkingsvormen ontstaan. Ik verwijs naar ons artikel over bestuurlijke samenwerkingsvormen in het funderend onderwijs in deze nieuwsbrief. Soms kan worden gesproken van pseudo-fusies die mogelijk niet gewenst zijn vanuit de optiek van leerlingen/studenten, ouders en leerkrachten/docenten.

Een fusie van scholen of besturen is soms de enige manier om een kwalitatief, bereikbaar en gevarieerd onderwijsaanbod voor leerlingen te behouden. Nu wordt nagenoeg iedere fusieaanvraag onderworpen aan dezelfde zware inhoudelijke procedure. Dat is onnodig en inefficiënt.

Zorgplicht voor de menselijke maat
Er komt een algemene zorgplicht voor de menselijke maat in het onderwijs. Dit wordt een inspanningsverplichting voor het bevoegd gezag om ervoor te zorgen dat de school, locatie of opleiding een plek is waar je je thuis kunt voelen. Het onderwijs moet voor de leerling/student herkenbaar, toegankelijk en overzichtelijk zijn ingericht. Het aanbod van onderwijs in de regio moet dekkend, voldoende gevarieerd en toegankelijk zijn. De wijze waarop de menselijke maat wordt ingevuld wordt verantwoord in het schoolplan (po en vo) en geïntegreerd jaardocument (mbo), waarbij de medezeggenschap een adviesbevoegdheid krijgt. De menselijke maat wordt expliciet onderdeel van de fusie-effectrapportage (“fer”) ten aanzien waarvan de medezeggenschap instemmingsrecht heeft.

Lichte en zware toets
In het voorstel van OCW komen fusies met een beperkte omvang in aanmerking voor een lichte toets door DUO. Dit goedkeuringstraject kan in vier weken worden afgerond. In het fusietraject wordt het zwaartepunt verlegd naar de instemming van de medezeggenschap, de raadpleging van ouders en lokaal draagvlak.

Alleen fusies die gezien hun omvang een groter risico vormen voor de menselijke maat, legitimiteit en keuzevrijheid ondergaan een zware inhoudelijke toets door een onafhankelijke adviescommissie. De bestaande Commissie Fusietoets Onderwijs (“CFTO”) wordt niet genoemd en reageert dat zij met deze adviescommissie wel zal zijn bedoeld. Voor het mbo kan dat eventueel de Commissie macrodoelmatigheid mbo zijn, stelt de Kamerbrief van 17 oktober 2016. Voor de zware inhoudelijke toets worden kwantitatieve grenzen gesteld. Voorbeeld: bestuurlijke fusies waarbij meer dan 30 scholen voor po of meer dan 10 scholen voor vo betrokken zijn worden door de adviescommissie beoordeeld. Dit geldt overigens ook voor álle bestuurlijke fusies in het mbo.

Er wordt een uitzondering gemaakt voor bestuurlijke fusies in het po en vo waarbij een bestuur met slechts één school zich aansluit bij een groter bestuur of waarbij het marktaandeel na fusie <5% hoger is dan het marktaandeel van het grootste bestuur. Ook hiervoor geldt in beginsel de lichte DUO-toets. De fer zal als hoeksteen van het fusieproces verplicht blijven voor alle fusies in het onderwijs.

Aanpassing wet- en regelgeving
De zorgplicht voor de menselijke maat in het onderwijs vereist een wetswijziging. Maar het merendeel van de voorstellen kan snel worden doorgevoerd door aanpassing van de beleidsregel Fusietoets in het onderwijs. Het algemeen overleg met de Tweede Kamer hierover stond gepland voor 18 januari 2017, maar is verplaatst naar een nog onbekend tijdstip. Bij fusievoornemens is het niettemin van belang om wel al rekening te houden met de nieuwe voorstellen.

Vragen?
Heeft u vragen over de fusietoets onderwijs en de toepassing daarvan gezien de Kamerbrief van 17 oktober 2016? Neem dan contact op met de advocaten van het team onderwijs.

Maart 2017